Alkohol i konopie indyjskie są jednymi z najpopularniejszych substancji psy- choaktywnych w Europie. Jeden na sto dorosłych Europejczyków używa ko- nopi indyjskich codziennie (Aleksandrowicz, 2013: 5). Środki psychoaktywne zawarte w konopiach zalicza się do grupy kannabinoidów, a najistotniejszym z perspektywy badania zjawiska narkomani jest tetrahydrokannabinol (THC). Δ9-tetrahydrokannabinol jest głównym składnikiem aktywnym marihuany (Fletchera i wsp. 1996: 1051–1057). W krajach rozwiniętych konopie są naj- powszechniej nadużywaną nielegalną substancją.

W latach 90. ubiegłego wieku odkryto w organizmie człowieka układ endokannabinoidowy. Tworzą go receptory CB1 i CB2, kannabinoidy, endokannabino- idy i enzymy. Stymulacja receptorów CB1 skutkuje hamowaniem wydzielania wielu neuroprzekaźników i w konsekwencji zwiększeniem poziomu łaknienia, działaniem przeciwwymiotnym, uspokajającym i przeciwbólowym. Receptory CB1 mają znaczenie także w regulacji przebiegu snu, procesie zapamiętywania i uczenia się, neuroprotekcji, czynnościach układu odpornościowego i obni- żeniu ciśnienia śródgałkowego. Receptory CB2 biorą udział w kształtowaniu odpowiedzi immunologicznej (Komorowski, Stępień, 2007: 101 i 102).

ETIOLOGIA UZALEŻNIENIA

Uzależnienie można traktować jak chorobę przewlekłą, mającą skłonność do nawrotów, obejmującą zróżnicowane zaburzenia psychiczne, somatycz- ne i wegetatywne. Osoby wracają do zażywania substancji nawet po długich okresach abstynencji. Niejednokrotnie wystarcza jeden impuls, by człowiek tracił kontrolę nad potrzebą kontaktu ze środkiem uzależniającym. Behawio- ralnym przejawem uzależnienia jest niekontrolowane poszukiwanie sposo- bu na zaspokojenie potrzeby doświadczania działania substancji (Machoy-Mokrzyńska i in. 2007).

Czynniki aktywizujące mechanizmy dzieli ze względu na źródło pochodzenia:

• wewnętrzne:
  • choroby somatyczne i psychiczne,
  • uszkodzenie organizmu,
  • braki w zakresie praktycznych umiejętności życiowych,
  • destrukcyjną orientację życiową;
• zewnętrzne:
  • ryzykowne sytuacje,
  • trwałe uszkodzenie ważnych relacji społecznych,
  • społeczne konsekwencje przyjmowania środka odurzającego (Mellibruda, 1997).

W procesie uzależniania ważną funkcję pełnią mechanizmy wzmocnienia po- zytywnego wywołujące subiektywne odczucie przyjemności oraz wzmoc- nienia negatywnego wiążącego się z usunięciem bądź złagodzeniem subiek- tywnie nieprzyjemnego odczucia. Większość substancji psychoaktywnych o charakterze uzależniającym aktywuje neuroprzekaźnictwo dopaminer- giczne w szlaku łączącym obszar nakrywki brzusznej ze strukturami układu limbicznego i korą przedczołową, czyli w dopaminergicznym układzie me- zolimbicznym i mezolimbicznokorowym. Dopamina uwalniana jest w więk- szym stężeniu podczas pierwszych kontaktów z nagrodą. Efekt ten maleje ze wzrostem tolerancji na substancję (Kostowski, 2006).

WYBRANE KONSEKWENCJE DŁUGOTRWAŁEGO ZAŻYWANIA KANNABOIDÓW

Wpływ kannaboidów na procesy poznawcze został niejednokrotnie po- twierdzony w badaniach. Fletcher i jego współpracownicy wykazali zwią- zek pomiędzy długotrwałym przyjmowaniem wyrobów zawierających THC a zaburzeniami selektywności i podzielności uwagi (Fletcher i wsp. 1996: 1057). Pope i współpracownicy wykazali, że upośledzenie zdolności poznawczych spowodowane długotrwałym przyswajaniem THC może być odwracalne (Pope i wsp. 2001: 915). Curran udowodnił natomiast związek między wielkoś- cią zażytej dawki THC a głębokością zaburzeń poznawczych, widoczny przez 24 godziny od zażycia narkotyku (Curran i wsp., 2002: 68).

Związek między zażywaniem kannaboidów a występowaniem zaburzeń psy- chicznych również został potwierdzony w badaniach. Długotrwałe przyjmo- wanie THC może powodować psychozy i zaburzenia lękowe, a odstawienie po długim okresie zażywania depresję (Uziałło, 2008: 85).

Zażywanie wyrobów z konopi indyjskich w czasie ciąży wpływa na płód. Dzieci narażone w okresie prenatalnym na kannaboidy statystycznie częściej mają problemy ze skupieniem uwagi i nadmiernym przejawianiem zachowań agre- sywnych. Nastoletni użytkownicy konopi częściej niż ich rówieśnicy cierpią z powodu nieprawidłowości w strukturach mózgu, takich jak zmniejszenie grubości kory i zmniejszona korowa anizotropia frakcyjna. Osoby zażywające marihuanę na co dzień mają problemy z matematyką, ekspresją werbalną, se- lektywnością uwagi, zapamiętywaniem i przetwarzaniem informacji, a także odczytywaniem emocji innych ludzi (Szulc, 2013: 385–387).

ZABURZENIA SPOWODOWANE UŻYWANIEM KONOPI W KLASYFIKACJI ICD-11 (ICD-11: 6C41 )

Cannabis to zbiorcze określenie na preparaty psychoaktywne z konopi indyj- skich. Konopie indyjskie zawierają kannabinoidy, klasę różnorodnych związ- ków chemicznych, działających na endogenne receptory kannabinoidowe, które modulują uwalnianie neuroprzekaźników w mózgu. Głównym psycho- aktywnym kannabinoidem jest δ-9-tetrahydrokannabinol (THC).