SKUTKI DOSTĘPNOŚCI ALKOHOLU
Alkohol jest jednym z najczęściej używanych i jednocześnie jednym z najmocniejszych środków psychotropowych niestety w ogólnym znaczeniu tego słowa, społeczeństwo nie ma takiej świadomości. Napoje alkoholowe znajdują się w powszechnie akceptowanej, legalnej, łatwo dostępnej sprzedaży, są stosunkowo tanie i reklamowane w mediach. Analizując nadużywanie alkoholu szerzej, można ująć je w kontekście socjologicznym, gdzie interesuje nas kto, kiedy, dlaczego pije i czemu jest to społecznie niepożądane. Można analizować nadużywanie alkoholu w kontekście zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń osobowości oraz jako lek na nieśmiałość, lęki i niepokoje. Analiza może dotyczyć również zaburzeń psychicznych powstałych w wyniku nadużywania alkoholu lub doszukiwać się przyczyn nadmiernego nadużywania alkoholu w powiązaniu z istniejącymi zaburzeniami (źródło: E. Woźny).
ROZPOZNANIE ZABURZENIA ZWIĄZANEGOZ UŻYWANIEM ALKOHOLU WEDŁUG DSM-5 I ICD-11
O problemowym wzorze picia alkoholu, powodującym klinicznie istotne za- burzenia, można mówić, jeśli zachowanie danej osoby odpowiada co najmniej dwóm kryteriom z wymienionych poniżej i utrzymuje się przez 12 miesięcy.
Tab. 1. Kryteria diagnostyczne związane z używaniem alkoholu
DSM-5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Źródło: Marcin Wojnara (2017), Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu, PARPA
Tab. 2. Kryteria diagnostyczne związane z używaniem alkoholu
ICD-11 |
|
Zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu: |
|
Opis rozpoznania zespołu uzależnienia od alkoholu |
|
Źródło: Anna Klimkiewicz, Piotr Serafin, Marcin Wojnar (2011), Psychiatria. Praca Poglądowa, tom 8, nr 1, 7–17, Katedra i Klinika Psychia- tryczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
NEUROBIOLOGIA UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU
W podziale substancji psychoaktywnych, w zależności od ich oddziaływania z ośrodkowym układem nerwowym, alkohol należy do grupy tzw. depresan- tów, czyli substancji tłumiących, podobnie jak leki uspokajające z grupy ben- zodiazepin (BZD), barbituranów (BR), które również działają poprzez receptory układu hamującego – GABA-ergicznego. Podsumowując, alkohol działa w wielu strukturach mózgu:
- w rdzeniu przedłużonym,
- układzie limbicznym,
- w korze mózgowej,
- móżdżku.
Alkohol działa bezpośrednio na lipidowe błony komórkowe, wpływa na dzia- łanie neuroprzekaźników – noradrenaliny (NA), dopaminy (DA), na system cholinergiczny (Ach), powoduje wzrost transmisji kwasu γ-aminomasłowego GABA-A, wzrost produkcji endorfin w przysadce mózgowej, a wypijany w dużych ilościach zmniejsza aktywność glutaminianu i serotoniny. Zmniejszenie aktywności glutaminianu może doprowadzać do upojenia alkoholowego. Serotonina natomiast odpowiadając za regulacje apetytu, potrzeb seksual- nych, prawidłowy sen oraz uczucie zadowolenia, może wpływać na konsump- cje alkoholu wzmacniając jej potrzebę, a przez to prowadzić do upojenia oraz rozwoju tolerancji na alkohol. Może także modulować wydzielanie DA, skut- kiem czego zwiększony zostaje efekt odczuwania satysfakcji z wypicia alkoholu. DA – dopamina – reguluje procesy emocjonalne, ruchowe oraz czynności psychiczne, poprawia samopoczucie, wpływa na odczucie przyjemności a peptydy opioidowe – powodują podobny efekt jak morfina, włącznie z dzia- łaniem przeciwbólowym. Prawdopodobnie poprzez interakcje z DA przyczy- niają się do zwiększenia konsumpcji alkoholu (źródło: E. Woźny).
EPIDEMIOLOGIA WSPÓŁWYSTĘPOWANIA ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH I UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU
Wśród pacjentów uzależnionych od alkoholu 37% cierpi równocześnie na inne zaburzenia psychiczne. Jednym z pierwszych dużych badań dotyczących problemu podwójnej diagnozy był program badawczy Epidemiological Catchment Area (ECA), który wykazał, że uzależnienie od alkoholu i zaburzenia lękowe oraz afektywne często współwystępują.
Związek poszczególnych zaburzeń psychicznych z uzależnieniem od alkoholu oceniano w dużym badaniu National Comorbidity Survey (NCS), dowodząc, iż ponad jedna czwarta badanych z diagnozą uzależnienia od alkoholu w ciągu roku poprzedzającego badanie spełniała również kryteria rozpoznania epi- zodu depresyjnego. W tym samym badaniu wykazano także częste współ- występowanie zespołu zależności alkoholowej z zaburzeniami lękowymi. Okazało się, że 36,9% osób uzależnionych cierpiało z powodu zaburzeń lęko- wych w okresie 12 miesięcy przed badaniem.
Przytoczone dane wskazują, jak bardzo objawy uzależnienia od alkoho- lu zwiększają ryzyko współistnienia zaburzeń nastroju i zaburzeń lękowych. Autorzy wykazali, iż uzależnienie zwiększa częstość występowania depresji niemal czterokrotnie, zaś zaburzeń lękowych ponad dwukrotnie. Zespół stresu pourazowego rozpoznawano u pacjentów z uzależnieniem od alkoholu ponad dwukrotnie częściej niż w populacji ogólnej. Jednocześnie zaobserwowano podobną, jednak mniej nasiloną korelację u osób pijących w sposób szkodliwy, jednak niespełniających kryteriów uzależnienia.
W badaniu przeprowadzonym na reprezentatywnej próbie populacji ogólnej wśród osób pijących szkodliwie 12,3% spełniało w roku poprzedzającym bada- nie kryteria rozpoznania zaburzeń afektywnych, z czego u większości (11,3%) były to zaburzenia depresyjne. Osoby z zaburzeniami afektywnymi dwubie- gunowymi stanowiły w tej grupie 0,3%. Znacznie większy odsetek współist- niejących zaburzeń psychicznych zaobserwowano u osób z uzależnieniem od alkoholu. W roku poprzedzającym badanie niemal 30% uzależnionych cierpiało z powodu zaburzeń nastroju, w większości z powodu depresji (27,9%). Autorzy badań szacują, że w ciągu całego życia nawet 80% takich osób doświad- cza objawów zaburzeń afektywnych, a 40% spełnia kryteria depresji (źródło: R.G. Shivani, R.J. Goldsmith, R.M. Anthenelli, 2002, Alcoholism and psychiatric disorders: Diagnostic challenges. Alcohol Res. Health).
Szkodliwe używanie alkoholu w przeszłości czterokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia epizodu depresyjnego również przy obecnej abstynencji. Jak wyni- ka z tabeli 3, zagrożenie to jest większe u osób, które kiedykolwiek spełniały kryteria uzależnienia od alkoholu, aniżeli u tych, które jedynie piły szkodliwie, zaś związek depresji z uzależnieniem w wywiadzie jest znacznie silniejszy u kobiet. Według badań schizofrenia występowała częściej niż w populacji ogólnej zarówno u osób pijących szkodliwie (9,7%), jak i uzależnionych (24%).
Tab. 3. Występowanie zaburzeń psychicznych u osób pijących alkohol szkodliwie oraz uzależnionych
Zaburzenie |
Pijący szkodliwie |
Uzależnieni od alkoholu |
||
|
występowanie w ciągu roku poprzedzającego badanie (%) |
OR |
występowanie w ciągu roku poprzedzającego badanie (%) |
OR |
zaburzenia nastroju ogółem |
12,3 |
1,1 |
29,2 |
3,6 |
depresja |
11,3 |
1,1 |
27,9 |
3,9 |
zaburzenia afektywne dwubiegunowe |
0,3 |
0,7 |
1,9 |
6,3 |
zaburzenia lękowe ogółem |
29,1 |
1,7 |
36,9 |
2,6 |
zaburzenie lękowe uogólnione |
1,4 |
0,4 |
11,6 |
4,6 |
zaburzenie lękowe z napadami paniki |
1,3 |
0,5 |
3,9 |
1,7 |
zespół stresu pourazowego |
5,6 |
1,5 |
7,7 |
2,2 |
OR – iloraz szans, w odniesieniu do populacji ogólnej.
Źródło: Anna Klimkiewicz, Piotr Serafin, Marcin Wojnar, (2011), Psychiatria Praca Poglądowa, tom 8, nr 1, 7–17, Katedra i Klinika Psychia- tryczna Wars...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem