Psychopatologia dla psychologów

Wstęp

Przeżywanie całego spektrum różnych emocji, zarówno pozytywnych (radość, przyjemność), jak i negatywnych (złość, smutek, strach), jest zjawiskiem nie tylko normalnym, lecz wręcz pożądanym. Jeśli jednak radość i zadowolenie lub smutek trwają zbyt długo, a w dodatku jeśli współwystępują z nimi konkretne zmiany w różnych sferach funkcjonowania jednostki, to pierwszy z tych stanów może być rozpoznany jako mania, hipomania, drugi – jako depresja (Cierpiałkowska, 2019). Zaburzenia afektywne nie stanowią homogenicznej jednostki nozologicznej pod względem symptomów, etiologii czy dynamiki przebiegu (Cierpiałkowska, 2019). Szczególną postacią zaburzeń afektywnych są uporczywe zaburzenia nastroju (tj. dystymia i cyklotymia), które ze względu na przewlekły przebieg sprawiają wiele trudności pacjentom i wciąż stanowią wyzwanie dla lekarzy i psychoterapeutów.
Cyklotymia i dystymia to rodzaje uporczywych zaburzeń nastroju (afektywnych). W przypadku cyklotymii występują wahania nastroju od lekkich stanów depresyjnych do polepszania samopoczucia, natomiast w przypadku dystymii jest to obniżenie nastroju o różnym nasileniu. Zaburzenia nastroju mogą trwać wiele lat, a nawet całe życie, a nieleczone mogą prowadzić do znacznego pogorszenia funkcjonowania i do utrwalenia poczucia dyskomfortu psychicznego oraz występowania także innych dolegliwości.

Typy zaburzeń afektywnych wg ICD-10 (opracowanie Cierpiałkowska, 2019)

Jednostka kliniczna	Przebieg
F 32 F 33 Depresja F 34 F 30 Epizod maniakalny	F 32.0 Epizod depresji łagodny F 32.1 Epizod depresji umiarkowany F 32.2 Epizod depresji ciężki F 32.3 Epizod depresji ciężki, z objawami psychotycznymi F 33 Depresja nawracająca F 34 Uporczywe zaburzenia nastroju – dystymia F 30.0 Hipomania F 30.1 Mania F 30.2 Mania z objawami psychotycznymi
	F 31.1 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny F 31.2 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny z objawami psychotycznymi F 31.4 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresyjny F 31.5 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresyjny z objawami psychotycznymi F 34.0 Uporczywe zaburzenia nastroju – cyklotymia

ROZPOWSZECHNIENIE I EPIDEMIOLOGIA

Częstość występowania cyklotymii oraz dystymii określa się na 3–5% populacji. W przypadku cyklotymii częstość ta podobna jest u mężczyzn i u kobiet. Najczęściej diagnozuje się to zaburzenie u osób w młodym wieku. Natomiast dystymia określa przewlekłe i uporczywe obniżenie nastroju o niewielkim nasileniu. Odmiennie niż w przypadku cyklotymii, dystymia występuje u kobiet dwu- lub według niektórych źródeł nawet 5-krotnie częściej niż u mężczyzn. Z wiekiem maleje częstość jej rozpoznawania. W przypadku dzieci występuje u 0,6–4,6% populacji, wśród młodzieży u 1,6–8%, natomiast wśród osób
po 65. roku życia jest to zaledwie 1–1,5% przypadków.
Wśród możliwych przyczyn tych zaburzeń wymienia się czynniki genetyczne (cyklotymia częściej spotykana jest u osób, których krewni cierpią na chorobę afektywną dwubiegunową), zaburzenia funkcjonowania neuroprzekaźników w mózgu, a także narażenie na przewlekły stres wynikający z doświadczeń życiowych i przeżyć. Pewien wpływ może mieć także wychowanie i czynniki środowiskowe.

Rozpowszechnienie uporczywych zaburzeń nastroju

Dystymia: 3–5%, częściej chorują kobiety
Cyklotymia: 3–5%

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE

Rozpoznawanie chorób afektywnych następuje na podstawie kryteriów diagnostycznych opracowanych w ramach Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) oraz Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). W ICD-10 uporczywe zaburzenie nastroju jest kodowane numerem F34 w grupie zaburzeń afektywnych (ICD-10, 1992; Pużyński i Wciórka, 1998). W najnowszej klasyfikacji DSM-5 wyróżniono osobną kategorię zaburzeń depresyjnych i zaburzeń (afektywnych) dwubiegunowych. Uporczywe zaburzenie nastroju (dystymia) znajduje się w kategorii zaburzeń depresyjnych, z kolei zaburzenie cyklotymiczne jest jednym z typów zaburzenia afektywnego dwubiegunowego (DSM-5, 2013; Święcicki i Gałecki, 2015).

Podział zaburzeń nastroju według klasyfikacji ICD-10

F30 – Epizod maniakalny
F31 – Zaburzenia afektywne dwubiegunowe ChAD I i ChAD II
F32 – Epizod depresyjny
F33 – Zaburzenia depresyjne nawracające (zaburzenie afektywne jedno-biegunowe)
F34 – Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne)
F34.0 – Cyklotymia
F34.1 – Dystymia
F38 – Inne zaburzenia nastroju (afektywne)
F39 – Zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone
Poza klasyfikacją ICD-10 wyróżnia się również sezonowe zaburzenie afektywne.

Kryteria diagnostyczne dystymii wg ICD-10

Kryteria diagnostyczne dystymii wg ICD-10

Występowanie stałego lub nawracającego obniżenia nastroju w okresie trwającym co najmniej 2 lata. Ewentualne, okresowe wyrównanie nastroju rzadko utrzymuje się dłużej niż kilka tygodni. Należy także wykluczyć obecność epizodów hipomanii.
Żaden albo prawie żaden z obecnych w tym czasie epizodów depresji nie jest na tyle ciężki, aby spełniać kryteria lekkiego epizodu depresyjnego (F33.0).
W ciągu przynajmniej niektórych z okresów depresji występują co najmniej 3 spośród niżej wymienionych objawów: zmniejszenie energii lub aktywności, zaburzenia snu, mała wiara w siebie i poczucie niedostosowania, zaburzenia koncentracji, płaczliwość, zmniejszenie zainteresowania seksem lub satysfakcji z aktywności seksualnej oraz innych czynności sprawiających przyjemność, poczucie bezradności lub zmartwienia, wrażenie, że codzienne trudności i odpowiedzialności są niemożliwe do przezwyciężenia, pesymizm dotyczący przyszłości lub nadmierne rozpamiętywanie przeszłości, wycofanie społeczne, zmniejszenie rozmowności.

Początek zaburzeń można określić jako wczesny (późny okres dorastania lub 3. dekada życia) albo późny (między 30. a 50. r.ż.). W opisach klinicznych i wskazówkach diagnostycznych do klasyfikacji ICD-10 dodaje się, że w przeszłości, zwłaszcza na początku choroby, mogą występować zaburzenia spełniające kryteria epizodu depresyjnego o łagodnym nasileniu. Osoby dotknięte dystymią miewają okresy (dni, tygodnie) zupełnie dobrego samopoczucia, jednak przez większość czasu (miesiące) utrzymują się u nich objawy choroby.
W kryteriach DSM-4 TR określono jako diagnostyczny, roczny czas trwania choroby u dzieci i młodzieży z okresem wolnym od zaburzeń dystymicznych nieprzekraczającym dwóch miesięcy. Poza tym kryteria te są zbliżone
do ICD-10.

Kryteria diagnostyczne uporczywego zaburzenia depresyjnego (dystymii) wg DSM-5

Kryteria diagnostyczne dystymii wg DSM-5

Zaburzenie to stanowi połączenie zdefiniowanych w DSM-4 większego
zaburzenia depresyjnego nawracającego oraz dystymicznego.

Obniżony nastrój utrzymujący się przez co najmniej 2 lata, przez większą część dnia, prawie każdego dnia, ujawniany albo w postaci subiektywnych skarg, albo za pośrednictwem obserwacji czynionych przez inne osoby. Uwaga: u dzieci i młodzieży nastrój może być drażliwy.
Obecność w trakcie depresji dwóch (lub więcej) spośród wymienionych:
1. Zmniejszony apetyt lub objadanie się.
2. Bezsenność lub nadmierna senność.
3. Brak energii lub zmęczenie.
4. Niska samoocena.
5. Osłabienie koncentracji lub trudności w podejmowaniu decyzji.
6. Poczucie braku nadziei.
W ciągu dwóch lat (u dzieci jeden rok) nie występowały epizody bezobjawowe.
Kryteria dla większego epizodu depresyjnego mogą być stale obecne przez 2 lata.
Nigdy nie obserwowano epizodu maniakalnego lub hipomaniakalnego. Kryteria dla zaburzenia cyklotymicznego nigdy nie zostały spełnione.
Zaburzenia nie można lepiej wyjaśnić występowaniem zaburzenia schizoafektywnego, schizofrenii, zaburzenia urojeniowego lub innego określonego lub nieokreślonego zaburzenia należącego do spektrum schizofrenii i innego zaburzenia psychotycznego.
Objawy nie są wywołane fizjologicznym działaniem substancji (np. nadużywaniem narkotyków, leków, innym leczeniem) ani innym stanem ogólnomedycznym (np. niedoczynnością tarczycy).
Objawy powodują znaczące kliniczne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania w sferze społecznej, zawodowej i innych ważnych obszarach.

Kryteria diagnostyczne cyklotymii wg ICD-10

Kryteria diagnostyczne cyklotymii wg ICD-10

Okres co najmniej dwóch lat niestabilności nastroju obejmującego kilka okresów depresji lub hipomanii z przedzielającymi je okresami prawidłowego nastroju lub bez nich.
Żaden z powyższych przejawów depresji lub hipomanii w ciągu tego dwuletniego okresu nie spełnia kryteriów epizodu manii lub depresji, jednak epizod lub epizody manii bądź depresji mogły występować wcześniej lub mogą rozwinąć się po takim okresie utrwalonej niestabilności nastroju.
W trakcie przynajmniej niektórych okresów depresji występowały co najmniej trzy z następujących:
1. Zmniejszenie energii lub aktywności.
2. Bezsenność.
3. Utrata zaufania do siebie lub poczucie niedostosowania.
4. Trudności w koncentracji.
5. Społeczne wycofanie się.
6. Utrata zainteresowań lub radości z seksu i innych przyjemności.
7. Zmniejszona rozmowność.
8. Pesymizm w ocenie przyszłości i rozpamiętywanie przeszłości.
W trakcie przynajmniej niektórych okresów wzmożonego nastroju występowały co najmniej trzy z następujących:
1. Zwiększenie energii lub aktywności.
2. Zmniejszona potrzeba snu.
3. Zawyżona samoocena.
4. Wyostrzone lu...

Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem