Sen jest jednym z podstawowych stanów fizjologicznych człowieka, który determinuje dobre funkcjonowanie organizmu i utrzymanie zdrowia. Zaburzenia funkcji snu i czuwania są powszechne u dzieci i nastolatków, jednak nadal często nie są odpowiednio rozpoznawane i leczone. Zaburzenia snu są jeszcze częstsze u dzieci z zaburzeniami psychicznymi. Dlatego ważne jest rozpoznawanie i leczenie zaburzeń snu, tak aby zapewnić optymalne wyniki terapii (Ivanenko, 2009). Artykuł przedstawia najczęstsze zaburzenia snu, występujące u dzieci i młodzieży, przegląd dostępnych metod diagnostycznych, a także metody leczenia.
Zaburzenia snu w klasyfikacjach diagnostycznych
Zaburzenia snu są uwzględniane zarówno w klasyfikacji amerykańskiej DSM-5, jak i klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia ICD-11. W przypadku dzieci można również skorzystać z Klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa (DC: 0–3 R). W przypadku zaburzeń snu przydatna może być również Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (ICSD-3).
Zaburzenia snu – definicja
Zaburzenia snu jest to grupa zaburzeń, które mogą dotyczyć długości snu oraz jego jakości. Niektóre zaburzenia snu są na tyle poważne, że zakłócają funkcjonowanie fizyczne, umysłowe i emocjonalne.
Epidemiologia zaburzeń snu
Zaburzenia snu są częstym zjawiskiem w populacji dzieci i młodzieży. Ich występowanie szacuje się w granicach 25–40% (Owens, 2005). Wśród dzieci, u których rozpoznano określone zaburzenia psychiczne, problemy ze snem pojawiają się częściej, np. u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu występują u 50–70%, a aż 73% dzieci z zaburzeniami depresyjnymi skarży się na bezsenność (Krysiak-Rogala, Jernajczyk, 2013).
Zalecana długość snu na dobę w poszczególnych grupach wiekowych według amerykańskiej Narodowej Fundacji Snu (Fornal-Pawłowska, Walacik-Ufnal)
Grupa wiekowa: | Zalecana długość snu na dobę: |
noworodki | 14–17 h |
niemowlęta | 12–15 h |
małe dzieci (1–2 lat) | 11–14 h |
dzieci w wieku przedszkolnym | 10–13 h |
dzieci w wieku szkolnym | 9–11 h |
nastolatki | 8–10 h |
młodzi dorośli | 7–9 h |
1. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10
F 51 Nieorganiczne zaburzenia snu
F51.0 Bezsenność nieorganiczna
F 51.1 Nieorganiczna hipersomnia
F 51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
F 51.3 Somnabulizm
F 51.4 Lęki nocne
F 51.5 Koszmary senne
F 51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu
F 51.9 Nieorganiczne zaburzenia snu, nieokreślone
W klasyfikacji ICD-11 zaproponowano nowy rozdział: „Zaburzenia snu i czuwania”. W rozdziale tym zostały opisane jednostki, które biorą pod uwagę interakcje między czynnikami psychologicznymi, behawioralnymi i fizycznymi w ich rozwoju i utrzymywaniu. Podobnie jak w przypadku „Dysfunkcji seksualnych”, w nowej klasyfikacji „Zaburzenia snu i czuwania” zostały umieszczone w rozdziale „Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania”. W ten sposób podkreślono znaczenie czynników psychologicznych i behawioralnych. Główne kategorie „Zaburzeń snu i czuwania” zaproponowane w ICD-11 przedstawiono poniżej.
Ważne!
Zaburzenia snu i czuwania w ICD-11
- Bezsenność
- Zaburzenia snu w zespole nadpobudliwości psychoruchowej
- Hipersomnia
- Zaburzenia oddychania podczas snu
- Zaburzenia okołodobowego rytmu snu
- Parasomnia
- Zaburzenia rytmu snu i czuwania
- Pewne określone zaburzenia snu
2. Amerykańska Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych DSM-5
Klasyfikacja DSM-5 wyróżnia:
- Zaburzenia snu i czuwania,
- Zaburzenia polegające na bezsenności,
- Zaburzenia z nadmierną sennością,
- Narkolepsja,
- Zaburzenia snu związane z oddychaniem,
- Parasomnie.
Klasyfikacja ta uzupełniła i uwzględniła następujące kryteria diagnostyczne, które pomagają w rozpoznawaniu zaburzeń snu:
- zaburzenia snu nocnego utrzymujące się przez ponad 4 tyg,
- czas potrzebny do zaśnięcia jest dłuższy niż 30 min,
- całkowity czas snu jest krótszy niż 6 h,
- występuje obniżone samopoczucie w trakcie dnia.
W najnowszej wersji Amerykańskiej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (DSM-5, American Psychiatric Association, 2013) odstąpiono od dotychczasowego podziału na bezsenność pierwotną oraz wtórną i wprowadzono jeden wspólny termin, bezsenność (insomnia disorder). Według DSM-5 do postawienia rozpoznania konieczne jest występowanie objawów przez co najmniej 3 miesiące. Bezsenność może przejawiać się jednym lub więcej z następujących objawów:
- trudności z zasypianiem,
- wybudzenia w nocy,
- budzenie wcześnie rano,
- sen nieregenerujący.
3. Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu ICSD-3
Dostępna jest bardziej wszechstronna klasyfikacja zaburzeń snu (International classification of sleep disorders), której zasady różnią się od zawartych w ICD-11 i DSM-V.
Klasyfikacja ta dzieli zaburzenia snu na pierwotne i wtórne, czyli na występujące samoistnie lub towarzyszące innym chorobom. Dzieli zaburzenia snu na trzy podstawowe grupy:
- dyssomnie, czyli pierwotne zaburzenia zasypiania, kontynuacji snu lub nadmiernej senności – zaburzenia snu lub czuwania per se (np. insomnia, hipersomnia, narkolepsja, zaburzenia oddychania podczas snu, zaburzenia rytmów dobowych),
- parasomnie, czyli epizodyczne zjawiska występujące we śnie towarzyszące wybudzeniu, częściowemu wybudzeniu lub przejściu między stadiami snu,
- zaburzenia snu w chorobach somatycznych i psychiatrycznych oraz inne zaburzenia snu.
4. Klasyfikacja diagnostyczna zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa DC: 0–3 R
W kontekście zaburzeń występujących u dzieci warto wspomnieć o klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Zaburzenia snu w tej klasyfikacji sytuują się na Osi I i wyróżnia się:
Oś I Zaburzenia kliniczne
500. Zaburzenie zachowań związanych ze snem
W pierwszym roku życia problemy ze snem są powszechne. Łączą się one z różnymi sytuacjami i problemami medycznymi. Klinicysta nie powinien posługiwać się tą diagnozą, jeśli problem ze snem pierwotnie wynika z zaburzeń afektu, przejściowych problemów adaptacyjnych, zaburzenia po stresie traumatycznym czy zaburzeń relacji.
Kategoria zaburzeń zachowania związanego ze snem jest zarezerwowana dla dwóch rodzajów sytuacji występujących u dzieci powyżej 12. m.ż., kiedy typowo wyłaniają się stabilne wzorce snu. Stosując się do zalecenia RDC-PA (2003), wyróżniamy dwie formy zaburzenia zachowania związanego ze snem u małych dzieci. Stanowią one uzupełnienie DSM-IV-TR (2000), zawierającego: lęki nocne, somnambulizm (sennowłóctwo), zaburzenia snu związane z oddychaniem, koszmary senne. Jeśli u małego dziecka spełnione są kryteria kategorii z DSM-IV-TR, stosowną diagnozę należy odnotować na Osi I DC:0-3 R.
Dodatkowe kategorie proponowane przez DC:0-3 R to:
- protodyssomnia związana z zasypianiem – zaburzenia zasypiania,
- protodyssomnia związana z budzeniem się nocnym – zaburzenia ciągłości snu (np. budzenie się w nocy i trudności z ponownym zaśnięciem).
510. Zaburzenia zasypiania (protodyssomnia związana z zasypianiem)
Problemy z zasypianiem przejawiają się długością czasu potrzebnego, aby dziecko zasnęło, potrzebą dziecka, aby rodzic pozostał w pokoju, dopóki ono nie zaśnie i/lub potrzebą dziecka, aby rodzic wracał (np. rodzic wychodzi z pokoju i wraca w odpowiedzi na wołanie dziecka).
Diagnoza zaburzenia zasypiania wymaga stwierdzenia znacznej trudności w zasypianiu, która utrzymuje się minimum przez 4 tyg., a tygodniowo pojawia się 5–7 epizodów. Zaburzenie to diagnozuje się u dzieci od co najmniej 12. m.ż.
520. Zaburzenie ciągłości snu (protodyssomnia związana z budzeniem nocnym)
Problem budzenia w nocy oznacza przebudzanie się wymagające interwencji ze strony rodzica i/lub przebudzanie się z przychodzeniem do łóżka rodziców. Diagnoza zaburzenia...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem