DEFINICJA

Esencją fobii społecznej jest przetrwały lęk przed interakcjami społecznymi, w których pojawia się uczucie zażenowania połączone z unikaniem lub niepokojem w związku z sytuacją. Objawy obezwładniającego lęku nie są wtórne do halucynacji, myśli natrętnych oraz ograniczone do określonych sytuacji społecznych, np. rozmowy, poznawania nieznajomych, jedzenia lub picia publicznie, publicznego wypowiadania się, i prowadzą do chęci ucieczki lub unikania (co może wzmocnić przekonanie o społecznej nieadekwatności).

CECHY KLINICZNE 

Uczucie zażenowania związane jest głównie z przesadnym postrzeganiem pomniejszych dysfunkcji w zakresie funkcjonowania społecznego, np. trzęsienie się, jąkanie lub czerwienienie się. Może wówczas dochodzić do błędnego koła, w którym postrzegany krytycyzm prowadzi do pobudzenia układu wegetatywnego, a następnie do przesadnej interpretacji wspomnianej wyżej dysfunkcji, a w rezultacie do zwiększenia odczuwanego niepokoju. Fobia społeczna często towarzyszy depresji oraz może prowadzić do nadmiernego spożycia oraz uzależnienia od alkoholu. Zjawiska będące przedmiotem fobii społecznej mogą znacząco różnić się kulturowo. Dla przykładu w Japonii częs­tym powodem fobii społecznej jest obawa przed tym, że zapach danej osoby będzie dla innych odrażający.

Epidemiologia 

Fobia społeczna często zaczyna się w dzieciństwie, zazwyczaj przed okresem adolescencji. Jest częstsza u kobiet. Częstość występowania wynosi 6,8% w skali roku (NCS-R). Częstość występowania w ciągu życia wynosi od 2,4% według ECA do 12,1 % według NCS-R. Objawy zazwyczaj rozpoczynają się 
około 5. roku życia lub około 11.–15. roku życia (mediana 13 lat), jednak pacjenci często zgłaszają się po 30. roku życia.

Etiologia 

Choć czynniki genetyczne mogą być bardziej istotne w kształtowaniu cech osobowości oraz schematów behawioralnych związanych z fobią społeczną niż w powstawaniu samego zaburzenia, to dane wciąż wskazują na wysoką dziedziczność fobii społecznej, sięgającą 55%. Ponadto częstość występowania zaburzenia jest wyższa wśród bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych (24%:15%).
Badania wskazują, że region na chromosomie 16 w pobliżu genu kodującego transporter dla noradrenaliny może odpowiadać za rozwój zaburzenia (Gelertner et al. 2004). Introwersja jest zaś przypisywana funkcjonalnemu wariantowi genu receptora b1-adrenergicznego oraz polimorfizmom genu COMT (katecholo-O-metylotransferazy). Ponadto polimorfizm promotora genu transportera serotoninowego jest wiązany z nieśmiałością u dzieci.
Badania przy użyci PET (pozytronowej emisyjnej tomografii komputerowej) wykazały zaburzenie przekaźnictwa dopaminergicznego w prążkowiu oraz zmniejszoną aktywację głowy jądra ogoniastego (caput nuclei caudati) podczas nasilonych procesów uczenia się (Sareen et al. 2007). Stopień aktywacji ciał migdałowatych w odpowiedzi na prezentację ludzkich twarzy wyrażających emocje koreluje z ciężkością objawów fobii społecznej (Phan et al. 2006). Dorośli z wywiadem hamowania behawioralnego w dzieciństwie także wykazują większą aktywność ciał migdałowatych (Schwartz et al. 2003).

DIAGNOZA 

Objawy somatyczne obejmują rumienienie się, drżenie, suchość w ustach oraz nadmierną potliwość w odpowiedzi na ekspozycję na sytuację, której się obawiają. Towarzyszy temu obawa przed upokorzeniem oraz przed tym, że inni dostrzegą nasilony lęk. Wiąże się z tym nadmierny autokrytycyzm oraz perfekcjonizm. Unikanie opisywanych sytuacji może prowadzić do trudności w utrzymywaniu relacji społecznych i seksualnych, problemów w nauce (związane z interakcją z innymi uczniami/studentami, przygotowaniem prac grupowych, trudnościami w prezentowaniu), a także do trudności często prowadzących do pracy poniżej możliwości oraz tendencji do wyboru mniej wymagających stanowisk.

Współchorobowość 
 

Rozpoznanie 

Zgodnie z klasyfikacją ICD-11 fobia społeczna jest kodowana w kategorii zaburzeń lękowych lub związanych z lękiem i opatrzona kodem 6B04. Kryteria diagnostyczne przedstawiono w karcie pracy. Kryteria diagnostyczne klasyfikacji DSM-5 w znacznej mierze pokrywają się z kryteriami ICD-11, choć w klasyfikacji DSM-5 zwrócono szczególną uwagę na fakt nieadekwatności nasilenia lęku lub niepokoju do poziomu zagrożenia, jakie niesie za sobą określona sytuacja społeczna, a także nieadekwatności do kontekstu społeczno-kulturowego (w kryteriach ICD-11 uznano to za kryterium dodatkowe). Ponadto w klasyfikacji DSM-5 wyznaczono, że objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej sześć miesięcy.
W sytuacji podejrzenia fobii społecznej warto wykonać jedno z poniższych:

1. test Mini-Social Phobia Inventory (Mini-SPIN) dostępny w karcie pracy;
2. zadanie jednego z poniższych pytań:

• Czy zdarza ci się unikać sytuacji/aktywności wymagających interakcji społecznych?
• Czy odczuwasz lęk/niepokój lub jesteś zawstydzony w sytuacjach wymagających interakcji społecznych?

W sytuacji osiągnięcia sześciu lub więcej punktów w skali Mini-SPIN lub twierdzącej odpowiedzi na którekolwiek z powyższych pytań należy pogłębić 
wywiad diagnostyczny w kierunku fobii społecznej.
Pogłębienie wywiadu powinno obejmować następujące aspekty:

1. lęk oraz unikanie sytuacji społecznych,
2. obawa przed tym, co może wydarzyć się w sytuacjach społecznych (np. sprawianie wrażenia podenerwowanego, rumienienie się, nadmierna potliwość, drżenie lub sprawianie wrażenia nudnego),
3. objawy lękowe,
4. postrzeganie samego siebie,
5. zachowania nakierowane na dążenie do bezpieczeństwa,
6. koncentracja uwagi w sytuacjach społecznych,
7. nadmierne analizowanie sytuacji z wyprzedzeniem lub po zdarzeniu (sytuacji społecznej),
8. okoliczności zawodowe, edukacyjne, finansowe i socjalne,
9. dotychczasowe leczenie,
10. używanie alkoholu i substancji psychoaktywnych.

Dodatkowymi narzędziami diagnostycznymi mogą być także Social Phobia Inventory (SPIN) oraz Skala Lęku Społecznego Liebowitza.

Symptomy i trudności

Warto także nadmienić, że pacjent z podejrzeniem fobii społecznej może mieć znaczne trudności w ujawnianiu informacji, poszukiwaniu pomocy, zadawaniu pytań oraz zgłaszaniu skarg. Ponadto wyjściowo osoby dotknięte tym zaburzenie...