Zaburzenia endokrynologiczne charakteryzują się całym spektrum objawów, do których między innymi należą zaburzenia psychiczne czy emocjonalne. Z uwagi na indywidualny obraz kliniczny w pracy zostały omówione niektóre choroby endokrynologiczne, towarzyszące im problemy emocjonalne oraz metody pracy psychoterapeutycznej.

Choroby endokrynologiczne w kontekście funkcjonowania emocjonalnego i poznawczego

Choroby tarczycy, sklasyfikowane jako przewlekłe, są źródłem lęku i istotnie wpływają na funkcjonowanie człowieka (Basińska, Merc, Juraniec, 2009). Na związek czynników emocjonalnych z chorobą Gravesa-Basedowa zwracał uwagę Graves, upatrując jej powiązania z zaburzeniami o cechach histerycznych (Basińska, Merc, Juraniec, 2009). Specjaliści zwracają uwagę na małą stabilność emocjonalną, łatwość irytowania się, problemy ze snem czy obniżoną kontrolę zachowań emocjonalnych tych chorych (Basińska, Merc, Juraniec, 2009). W przypadku choroby Hashimoto objawy psychiczne w postaci depresji, 
drażliwości czy zakłopotania często poprzedzają ujawnienie się choroby w pełnym obrazie klinicznym. U chorych występuje ociężałość psychiczna, osłabienie pamięci, senność, zwolnienie reakcji na bodźce i znaczne spowolnienie mowy. Może towarzyszyć im także brak ambicji w podejmowanych działaniach, niepokój, jak również depresja czy objawy psychotyczne (Basińska, Merc, Juraniec, 2009). W pracy zostanie omówiona choroba Gravesa-Basedowa i choroba Hashimoto.

Podział zaburzeń endokrynologicznych

• Choroby podwzgórza i przysadki, które wiążą się z niedoborem lub nadmiarem hormonów tylnego płata przysadki i podwzgórza oraz niewłaściwym rytmem dobowym wydzielania tych hormonów.
• Choroby tarczycy związane z nadczynnością i niedoczynnością tego gruczołu.
• Choroby nadnerczy pod postacią niedoczynności lub nadczynności kory nadnerczy, w przypadku nadczynności może to być np. zespół Cushinga, zespół Conna, a niedoczynności, np. choroba Addisona.
• Cukrzycę, czyli grupę chorób, które charakteryzują się zróżnicowaną etiologią, cechującą się przewlekłą hiperglikemią, nieprawidłową przemianą węglowodanów, tłuszczów i białek (Wachowska, 2013).
   

Choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto (ChH) to przewlekła zapalna choroba tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. Po raz pierwszy została opisana w 1912 r. przez Hakaru Hashimoto. Do dziś nie poznano w pełni jej patogenezy. Autoimmunolo­giczne zapalenie tarczycy jest uważane za najczęściej występującą chorobę auto­immunizacyjną na świecie oraz najczęstszą przyczynę niedoczynności tarczycy na obszarach, gdzie występuje prawidłowa podaż jodu (Caturegli i wsp., 2014, za: Broniarczyk-Czarniak, 2017).

Rozpowszechnienie choroby Hashimoto
Rozpowszechnienie choroby Hashimoto w populacji według różnych danych waha się 4–25% (Bjoro, Holmen i Kruger, 2000). Szczyt zachorowania obserwuje się między 40. a 60. r.ż. Kobiety są narażone nawet na 8-krotnie większe ryzyko wystąpienia choroby w porównaniu z mężczyznami.

Wyróżnia się dwie formy autoimmunologicznego zapalenia tarczycy – postać pierwotną i wtórną. Najpowszechniejsza jest postać pierwotna obejmująca przypadki, wśród których nie można jednoznacznie zidentyfikować przyczyny powstania choroby. Najczęstszą manifestacją kliniczną Hashimoto jest powiększenie gruczołu tarczowego z obecnością lub nie niedoczynności tarczycy (Broniarczyk-Czerniak, 2017).

Funkcjonowanie poznawcze osób z chorobą Hashimoto

W przypadku pacjentów z chorobą Hashimoto obserwuje się ociężałość psychiczną, osłabienie pamięci, senność, zwolnienie reakcji na bodźce oraz znaczne spowolnienie mowy. Częste są również brak ambicji w podejmowanych działaniach, niepokój, objawy depresyjne, a także psychotyczne. Ponieważ choroba ta relatywnie rzadko jest spotykana, wskazywana jest konieczność pogłębienia badań dotyczących funkcjonowania poznawczego tego rodzaju pacjentów (Wachowska, 2013).
U osób cierpiących na chorobę Hashimoto może rozwinąć się tzw. encefalopatia 
Hashimoto. Jest to zespół neurologiczny, obejmujący objawy neurologiczne i psychiatryczne. Początkowe objawy encefalopatii obejmują zaburzenia pamięci, obniżenie zainteresowań, trudności w funkcjonowaniu zawodowym, a także trudności w koncentracji uwagi, orientacji przestrzennej, zaburzenia świadomości i napady padaczkowe.
Dodatkowo zaburzenia funkcjonowania poznawczego mają charakter postępujący. Pierwszy, w którym pojawiają się objawy przypominające udar oraz łagodne zaburzenia funkcji poznawczych. Dla typu drugiego charakterystyczne są objawy otępienne, zaburzenia świadomości, napady padaczkowe, a nawet objawy psychotyczne. Nie ma zgodności co do podłoża psychopatologicznego (Wachowska, 2013).

Funkcjonowanie emocjonalne i zaburzenia współwystępujące

Do najczęściej opisywanych objawów psychiatrycznych należą zaburzenia nastroju, zaburzenia koncentracji uwagi i zaburzenia pamięci. Obecność powyższych objawów w chorobie Hashimoto występuje niezależnie od czynności wydzielniczej gruczołu tarczowego (Broniarczyk-Czerniak, 2017).

Zaburzenia afektywne w chorobie Hashimoto

Fakt dotyczący współwystępowania chorób tarczycy z zaburzeniami nastroju jest znany od dawna (Broniarczyk-Czerniak, 2017). Najbardziej oczywisty jest związek pomiędzy występowaniem niedoczynności tarczycy a depresją oraz pomiędzy nadczynnością tarczycy a występowaniem manii/hipomanii. W praktyce klinicznej obraz kliniczny może jednak nie być taki jednoznaczny (Broniarczyk-Czerniak, 2017).
Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy często współistnieje z zaburzeniami depresyjnymi, szczególnie istotne znaczenie mają tu przypadki ciężkiej, atypowej czy lekoopornej depresji oraz zaburzenia depresyjne występujące u kobiet w okresie wczesnej ciąży, w okresie poporodowym czy okołomenopauzalnym (za: Broniarczyk-Czerniak, 2017). Wyniki licznych badań klinicznych wskazują na związek pomiędzy podwyższonym mianem przeciwciał przeciwtarczycowych w chorobach tarczycy a zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń depresyjnych (Broniarczyk-Czerniak, 2017). Wyniki Ayhan i współpracowników (2013) również potwierdzają zwiększone występowanie zaburzeń depresyjnych w grupie pacjentów z ChH. W swoim badaniu wykazali, że 29,4% pacjentów z chorobą Hashimoto w stanie eutyreozy cierpi na zaburzenia depresyjne (za: Broniarczyk-Czerniak, 2017).
W literaturze opisane są pojedyncze przypadki wystąpienia manii w toku trwającego procesu autoimmunologicznego tarczycy ze współistniejącą niedoczynnością gruczołu (Broniarczyk-Czerniak, 2017).

Zaburzenia lękowe w chorobie Hashimoto

Rozpowszechnienie zaburzeń lękowych w populacji jest wysokie, niemniej Ayhan i współpracownicy (2013) dowiedli, że zaburzenia lękowe w grupie pacjentów z chorobą Hashimoto oraz z wolem tarczycy występują znacznie częściej...