Amfetamina (potocznie: „amfa”, „feta”, „białe”, kurz”) i metamfetamina („kryształ”, „meta”) są popularnymi i dostępnymi głównie wśród młodych osób narkotykami – dalej będą określane jako amfetaminy. Metamfetamina jest chemicznie podobna do amfetaminy, jej pobudzające działanie jest słabsze niż amfetaminy, a efekt euforyzujący podobny do kokainy, z tym że utrzymuje się dłużej. Najczęstszym sposobem ich przyjmowania jest droga wziewna, doustna, a także dożylna. Zwiększają koncentrację i energię, przedłużają stan czuwania oraz zmniejszają uczucie zmęczenia. Mogą również wywoływać euforię oraz zmniejszać apetyt. Osoby używające amfetaminy często łączą (zwłaszcza pod koniec) ten narkotyk z alkoholem, benzodiazepinami czy też marihuaną. Można to postrzegać jako „samoleczenie”, ale jest to również źródło uzależnienia od kilku substancji psychoaktywnych.
W medycynie amfetaminy są stosowane w leczeniu narkolepsji oraz zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
Typowymi działaniami niepożądanymi są:
- niepokój,
- agresja,
- paranoja,
- nadpobudliwość,
- zmniejszony apetyt,
- tachykardia,
- przyśpieszenie oddechu,
- rozszerzenie źrenic,
- podwyższone ciśnienie krwi,
- ból głowy,
- kołatanie serca,
- arytmia i inne.
Amfetaminy działają przez hamowanie wychwytu zwrotnego dopaminy, wchodząc w interakcję z transporterem dopaminy (DAT), co powoduje stężenie dopaminy w synapsach. Wchodzą również w interakcję z pęcherzykowym transporterem monoamin 2 (VMAT2), powodując zwiększenie ilości dopaminy w płynie wewnątrzkomórkowym, co odpowiada za neurotoksyczność w neuronach dopaminergicznych, serotoninergicznych oraz noradrenergicznych.
Amfetaminy są silnie uzależniające poprzez bezpośredni wpływ na mezolimbiczny „układ nagrody”, powodując uwalnianie dopaminy i noradrenaliny w szczelinach synaptycznych jądra półleżącego, a to wywołuje euforię. Generuje się pętla sprzężenia zwrotnego i w konsekwencji uzależnienie.
AMFETAMINY A PSYCHOZY
Zarówno obserwacje kliniczne, jak i rozpowszechnienie psychoz związanych z zażywaniem amfetamin silnie wskazują na związek między przyjmowaniem amfetamin a rozwojem psychozy.
- Po pierwsze, już wczesne badania [1] wykazały, że podawanie amfetaminy w dawkach wzrastających do 100–300 mg (aż do pojawienia się objawów) powodowało pojawianie się psychozy, która ustępowała w ciągu sześciu dni. Efekt ten był blokowany przez neuroleptyki.
- Po drugie, psychozy są powikłaniem (rzadkim) leczenia ADHD w ten sposób [2].
- Po trzecie, dane epidemiologiczne wskazują na to, że objawów psychotycznych doświadcza 8–46% osób regularnie zażywających amfetaminy [3].
Nie do końca wiemy, czy pojawienie się psychozy związanej z używaniem amfetaminy wynika z nakładających się dawek narkotyku (T1/2 = 12–15 godz., a jest ona często przyjmowana kilka razy w ciągu dnia); podatności osobniczej; interakcji obu czynników czy jeszcze innych, np. przewlekłej bezsenności i zmęczenia generowanych przez narkotyki. Wykazano tylko słabą zależność między objawami psychotycznymi a poziomem amfetamin we krwi.
Patrząc z innej strony, około 36% użytkowników metamfetaminy doświadczyło psychozy [4]; ustąpienie objawów psychotycznych bez leczenia może być niepełne; psychoza może utrzymywać się nawet sześć miesięcy po abstynencji; ryzyko nawrotu objawów psychotycznych jest wyższe niż dla populacji ogólnej [5]; wśród osób doświadczających zaburzeń psychotycznych wywołanych amfetaminą może być trudno wykluczyć schizofrenię.
Amfetamina powoduje zwiększone uwalnianie dopaminy (DA), co prowadzi do wzrostu wydzielania glutaminianu – ten uszkadza interneurony kwasu gamma-aminomasłowego (GABA). Utrata neuronów GABA powoduje rozregulowanie glutaminianu w korze, a tym samym rozwój psychozy [6].
Czynniki ryzyka
Wcześniejsze wystąpienie psychozy wiąże się z większym ryzykiem przyszłych epizodów psychotycznych z uwagi na rozwój nadwrażliwości dopaminowej. Również objawy psychozy innego typu mogą się gwałtownie zaostrzyć przez zażywanie amfetaminy. Dzieje się tak z powodu nadmiernej ekspresji receptorów dopaminowych podtyp 2 (DRD2) oraz większej wrażliwości tych receptorów na działanie amfetamin u osób na to podatnych [7].
Oprócz wcześniejszego doświadczenia psychozy związanej z amfetaminą u osób cierpiących na schizofrenię lub zaburzenia schizotypowe – częściej mogą się rozwijać tego typu zaburzenia psychotyczne. Także obecność innych zaburzeń, np. zaburzeń afektywnych, występowanie zaburzeń psychicznych w rodzinie oraz używanie innych narkotyków, znacznie zwiększa ryzyko pojawienia się objawów psychotycznych. Znaleziono również kilka wspólnych genów podatności na psychozę wywołaną amfetaminą i schizofrenię [8]. Obecność tych genów powoduje większe ryzyko wystąpienia psychozy, ale również gorszy przebieg kliniczny.
W jednym z badań [9] wyodrębniono osiem czynników ryzyka związanych z intensywnością i prawdopodobieństwem doznań psychotycznych związanych z używaniem amfetaminy:
płeć męska;
- diagnoza antyspołecznego zaburzenia osobowości;
- podanie dożylne w ciągu ostatniego miesiąca;
- stosowanie metamfetaminy przez 16 dni w ostatnim miesiącu;
- uzależnienie od metamfetaminy;
- historia hospitalizacji z powodu chorób psychicznych;
- historia hospitalizacji z powodu nadużywania substancji;
- młodszy wiek pierwszego zażycia.
DIAGNOZA ZABURZEŃ PSYCHOTYCZNYCH
Dwie wiodące klasyfikacje grupują objawy zaburzeń psychotycznych wywołanych przez substancje w sposób następujący (użyto wersji ICD-10 klasyfikacji, chociaż formalnie w Polsce obowiązuje ICD-11, to na razie nie jest ona jeszcze dostępna):
| DSM-5 [10] | ICD-10 [11] |
A. Obecność jednego lub obu spośród wymienionych objawów:
|
|
| B. Wywiad, badanie fizykalne lub wyniki badań laboratoryjnych dowodzą albo (1), albo (2):
|
Początek objawów w okresie przyjmowania substancji lub do dwóch tygodni po nim. Objawy trwają dłużej niż 48 godz. Zaburzenia najczęściej ustępują, przynajmniej częściowo, w ciągu miesiąca, a całkowicie – w okresie sześciu miesięcy |
| C. Zakłócenia nie można lepiej wyjaśnić występowaniem zaburzenia psychicznego niewywołanego substancją/lekiem | O ile zaburzenia powstały ponad 2 tyg. od przyjęcia substancji, należy je kodować jako zaburzenia psychotyczne rezydualne i późno ujawniające się |
| D. Zakłócenie nie występuje wyłącznie w przebiegu majaczenia | W rozpoznaniu należy zachować ostrożność w związku z możliwością błędnego rozpoznania poważniejszego zaburzenia, takiego jak schizofrenia |
| E. Zakłócenie powoduje istotne kliniczne cierpienie lub upośledzenie w sferze społecznego, zawodowego lub innego ważnego funkcjonowania |
Objawy
Obraz kliniczny psychozy indukowanej amfetaminą jest bardzo podobny do objawów psychozy ze spektrum schizofrenii. Typowe objawy to:
- brak koncentracji,
- urojenia prześladowcze,
- wzmożona aktywność ruchowa,
- dezorganizacja myśli,
- brak wglądu,
- niepokój,
- podejrzliwość i omamy słuchowe [12].
Zaburzenia myślenia typowe dla schizofrenii (rozszczepienie i rozluźnienie skojarzeń, nadmierna konkretyzacja myślenia, upośledzenie myślenia ukierunkowanego na cel) mogą być mniej nasilone [13].
Odróżnienie objawów ostrej schizofrenii i psychozy...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem