10.2.1. Diagnoza i terapia osoby doświadczającej obniżonego nastroju spowodowanego nadużywaniem alkoholu

SKUTKI DOSTĘPNOŚCI ALKOHOLU

Alkohol jest jednym z najczęściej używanych i jednocześnie jednym z najmocniejszych środków psychotropowych niestety w ogólnym znaczeniu tego słowa, społeczeństwo nie ma takiej świadomości. Napoje alkoholowe znajdują się w powszechnie akceptowanej, legalnej, łatwo dostępnej sprzedaży, są stosunkowo tanie i reklamowane w mediach. Analizując nadużywanie alkoholu szerzej, można ująć je w kontekście socjologicznym, gdzie interesuje nas kto, kiedy, dlaczego pije i czemu jest to społecznie niepożądane. Można analizować nadużywanie alkoholu w kontekście zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń osobowości oraz jako lek na nieśmiałość, lęki i niepokoje. Analiza może dotyczyć również zaburzeń psychicznych powstałych w wyniku nadużywania alkoholu lub doszukiwać się przyczyn nadmiernego nadużywania alkoholu w powiązaniu z istniejącymi zaburzeniami (źródło: E. Woźny).

ROZPOZNANIE ZABURZENIA ZWIĄZANEGOZ UŻYWANIEM ALKOHOLU WEDŁUG DSM-5 I ICD-11

O problemowym wzorze picia alkoholu, powodującym klinicznie istotne za- burzenia, można mówić, jeśli zachowanie danej osoby odpowiada co najmniej dwóm kryteriom z wymienionych poniżej i utrzymuje się przez 12 miesięcy.

Tab. 1. Kryteria diagnostyczne związane z używaniem alkoholu

DSM-5

spożywanie alkoholu w większych ilościach lub przez dłuższy czas niż zamierzano

uporczywe pragnienie picia alkoholu albo towarzyszące temu nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania picia

poświęcanie dużej ilości czasu na aktywności związane ze zdobywaniem alkoholu, piciem i likwidowaniem negatywnych skutków picia

głód alkoholu lub silne pragnienie, lub potrzeba picia

nawracające spożywanie alkoholu powodujące zaniedbywanie głównych obowiązków w pracy, szkole czy w domu

spożywanie alkoholu pomimo ciągłych lub nawracających problemów społecznych i interpersonalnych spowodowanych lub pogłębionych przez działanie alkoholu

ograniczanie czy porzucanie z powodu alkoholu ważnych aktywności społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych

powtarzające się spożywanie alkoholu w sytuacjach, w których jest to ryzykowne (np. prowadzenie samochodu lub obsługiwanie maszyn przez osobę znajdującą się pod wpływem alkoholu)

spożywanie alkoholu pomimo ciągłych bądź nawracających problemów fizycznych lub psychicznych, prawdopodobnie spowodowanych lub pogłębionych przez działanie alkoholu

ujawnienie się tolerancji na alkohol związanej z potrzebą spożycia istotnie większej ilości alkoholu w celu osiągnięcia pożądanego efektu lub z widocznym znacznym zmniejszeniem efektu używania tej samej ilości alkoholu

występowanie charakterystycznych objawów abstynencyjnych spowodowanych przerwaniem picia bądź zredukowaniem dawki alkoholu; lub picie alkoholu/przyjmowanie substancji o podobnym działaniu z zamiarem złagodzenia albo uniknięcia objawów abstynencyjnych

Źródło: Marcin Wojnara (2017), Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu, PARPA

Tab. 2. Kryteria diagnostyczne związane z używaniem alkoholu

ICD-11
Zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu:	ostre zatrucie alkoholem używanie szkodliwe zespół uzależnienia zespół abstynencyjny zaburzenia psychiczne zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu
Opis rozpoznania zespołu uzależnienia od alkoholu	upośledzona zdolność kontroli nad rozpoczynaniem, nasileniem, okolicznościami oraz kończeniem przyjmowania substancji psychoaktywnej, z towarzyszącym często subiektywnym przymusem jej przyjmowania przyjmowanie substancji staje się nadrzędną i dominującą aktywnością i zainteresowaniem w stosunku do innych zainteresowań codziennych aktywności i obowiązków, spraw osobistych i zdrowotnych obecność objawów wskazujących na adaptację układu nerwowego do przyjmowanej substancji, określana jako tolerancja oraz jako specyficzne dla danej substancji objawy abstynencyjne, pojawiające się po przerwaniu lub ograniczeniu jej przyjmowania szkodliwe używanie określa się jako wzór picia alkoholu powodujący szkody zdrowotne – somatyczne albo psychiczne, włączając w to przypadki przemocy i samouszkodzenia wymagające interwencji medycznej, powstające w wyniku powtarzających się epizodów upojenia bądź szkodliwego albo regularnego przyjmowania dużych ilości alkoholu

Źródło: Anna Klimkiewicz, Piotr Serafin, Marcin Wojnar (2011), Psychiatria. Praca Poglądowa, tom 8, nr 1, 7–17, Katedra i Klinika Psychia- tryczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

NEUROBIOLOGIA UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU

W podziale substancji psychoaktywnych, w zależności od ich oddziaływania z ośrodkowym układem nerwowym, alkohol należy do grupy tzw. depresan- tów, czyli substancji tłumiących, podobnie jak leki uspokajające z grupy ben- zodiazepin (BZD), barbituranów (BR), które również działają poprzez receptory układu hamującego – GABA-ergicznego. Podsumowując, alkohol działa w wielu strukturach mózgu:

w rdzeniu przedłużonym,
układzie limbicznym,
w korze mózgowej,
móżdżku.

Alkohol działa bezpośrednio na lipidowe błony komórkowe, wpływa na dzia- łanie neuroprzekaźników – noradrenaliny (NA), dopaminy (DA), na system cholinergiczny (Ach), powoduje wzrost transmisji kwasu γ-aminomasłowego GABA-A, wzrost produkcji endorfin w przysadce mózgowej, a wypijany w dużych ilościach zmniejsza aktywność glutaminianu i serotoniny. Zmniejszenie aktywności glutaminianu może doprowadzać do upojenia alkoholowego. Serotonina natomiast odpowiadając za regulacje apetytu, potrzeb seksual- nych, prawidłowy sen oraz uczucie zadowolenia, może wpływać na konsump- cje alkoholu wzmacniając jej potrzebę, a przez to prowadzić do upojenia oraz rozwoju tolerancji na alkohol. Może także modulować wydzielanie DA, skut- kiem czego zwiększony zostaje efekt odczuwania satysfakcji z wypicia alkoholu. DA – dopamina – reguluje procesy emocjonalne, ruchowe oraz czynności psychiczne, poprawia samopoczucie, wpływa na odczucie przyjemności a peptydy opioidowe – powodują podobny efekt jak morfina, włącznie z dzia- łaniem przeciwbólowym. Prawdopodobnie poprzez interakcje z DA przyczy- niają się do zwiększenia konsumpcji alkoholu (źródło: E. Woźny).

EPIDEMIOLOGIA WSPÓŁWYSTĘPOWANIA ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH I UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU

Wśród pacjentów uzależnionych od alkoholu 37% cierpi równocześnie na inne zaburzenia psychiczne. Jednym z pierwszych dużych badań dotyczących problemu podwójnej diagnozy był program badawczy Epidemiological Catchment Area (ECA), który wykazał, że uzależnienie od alkoholu i zaburzenia lękowe oraz afektywne często współwystępują.

Związek poszczególnych zaburzeń psychicznych z uzależnieniem od alkoholu oceniano w dużym badaniu National Comorbidity Survey (NCS), dowodząc, iż ponad jedna czwarta badanych z diagnozą uzależnienia od alkoholu w ciągu roku poprzedzającego badanie spełniała również kryteria rozpoznania epi- zodu depresyjnego. W tym samym badaniu wykazano także częste współ- występowanie zespołu zależności alkoholowej z zaburzeniami lękowymi. Okazało się, że 36,9% osób uzależnionych cierpiało z powodu zaburzeń lęko- wych w okresie 12 miesięcy przed badaniem.

Przytoczone dane wskazują, jak bardzo objawy uzależnienia od alkoho- lu zwiększają ryzyko współistnienia zaburzeń nastroju i zaburzeń lękowych. Autorzy wykazali, iż uzależnienie zwiększa częstość występowania depresji niemal czterokrotnie, zaś zaburzeń lękowych ponad dwukrotnie. Zespół stresu pourazowego rozpoznawano u pacjentów z uzależnieniem od alkoholu ponad dwukrotnie częściej niż w populacji ogólnej. Jednocześnie zaobserwowano podobną, jednak mniej nasiloną korelację u osób pijących w sposób szkodliwy, jednak niespełniających kryteriów uzależnienia.

W badaniu przeprowadzonym na reprezentatywnej próbie populacji ogólnej wśród osób pijących szkodliwie 12,3% spełniało w roku poprzedzającym bada- nie kryteria rozpoznania zaburzeń afektywnych, z czego u większości (11,3%) były to zaburzenia depresyjne. Osoby z zaburzeniami afektywnymi dwubie- gunowymi stanowiły w tej grupie 0,3%. Znacznie większy odsetek współist- niejących zaburzeń psychicznych zaobserwowano u osób z uzależnieniem od alkoholu. W roku poprzedzającym badanie niemal 30% uzależnionych cierpiało z powodu zaburzeń nastroju, w większości z powodu depresji (27,9%). Autorzy badań szacują, że w ciągu całego życia nawet 80% takich osób doświad- cza objawów zaburzeń afektywnych, a 40% spełnia kryteria depresji (źródło: R.G. Shivani, R.J. Goldsmith, R.M. Anthenelli, 2002, Alcoholism and psychiatric disorders: Diagnostic challenges. Alcohol Res. Health).

Szkodliwe używanie alkoholu w przeszłości czterokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia epizodu depresyjnego również przy obecnej abstynencji. Jak wyni- ka z tabeli 3, zagrożenie to jest większe u osób, które kiedykolwiek spełniały kryteria uzależnienia od alkoholu, aniżeli u tych, które jedynie piły szkodliwie, zaś związek depresji z uzależnieniem w wywiadzie jest znacznie silniejszy u kobiet. Według badań schizofrenia występowała częściej niż w populacji ogólnej zarówno u osób pijących szkodliwie (9,7%), jak i uzależnionych (24%).

Tab. 3. Występowanie zaburzeń psychicznych u osób pijących alkohol szkodliwie oraz uzależnionych

Zaburzenie	Pijący szkodliwie		Uzależnieni od alkoholu
	występowanie w ciągu roku poprzedzającego badanie (%)	OR	występowanie w ciągu roku poprzedzającego badanie (%)	OR
zaburzenia nastroju ogółem	12,3	1,1	29,2	3,6
depresja	11,3	1,1	27,9	3,9
zaburzenia afektywne dwubiegunowe	0,3	0,7	1,9	6,3
zaburzenia lękowe ogółem	29,1	1,7	36,9	2,6
zaburzenie lękowe uogólnione	1,4	0,4	11,6	4,6
zaburzenie lękowe z napadami paniki	1,3	0,5	3,9	1,7
zespół stresu pourazowego	5,6	1,5	7,7	2,2

OR – iloraz szans, w odniesieniu do populacji ogólnej.

Źródło: Anna Klimkiewicz, Piotr Serafin, Marcin Wojnar, (2011), Psychiatria Praca Poglądowa, tom 8, nr 1, 7–17, Katedra i Klinika Psychia- tryczna Wars...

Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem